Kuzey Işıkları Nedir Nasıl Oluşur ve Nerede Görülür?
Kutup bölgelerinde gökyüzünde görülen, dünyanın manyetik alanı ile güneşten gelen yüklü parçacıkların etkileşimi sonucu oluşan doğal ışımalar Aurora Borealis (Kutup ışıkları) olarak bilinir. Olağanüstü renkleri ve ışık şöleni ile hayranlık uyandıran kutup ışıkları belli yerlerden ve yalnızca belli tarihler arası görülüyor. Yılda sadece iki defa şahit olunan bu fenomenin ilki mart, nisan arasında, ikinci ve en görkemlisi ise eylül, ekim arasında. Dünyanın manyetik alanı sebebiyle, kuzey ışıkları ancak manyetik alanın en düşük olduğu yerlerde yani kutup bölgelerinde görülebiliyor. Kuzey Kutbu’nda yaşayan ilk insanlar, yani Kuzey Işıkları’nın gökyüzünde “danseden ruhlar” olduğuna inanıyorlardı. Dünya dışında diğer gezegenlerde de auroraların oluştuğu tesbit edilmiştir. Jüpiter’de ortaya çıkan auroralar, dünyada üretilenlerden yaklaşık bin kat daha fazla bir güce sahiptir. Jüpiter ve Satürn dışında bilim adamları, Venüs ve Mars’ta da auroralar gözlemlemişlerdir.
Dünyanın manyetik alanı ve güneşten gelen radyasyon fırtınalarının etkileşimi sonucu atmosferin 100 ila 1000 kilometre aralığında oluşan kutup ışıklarının yatay uzunluğu binlerce kilometreyi bulabiliyor. Güney kutbuna yakın enlemlerde görülen ışıklar Aurora Australis (güney kutup ışıkları) olarak adlandırılıyor . Kuzey enlemlerde ise bu etkiye Aurora Borealis (kuzey ışıkları) deniliyor. Auroralar, atmosferin iyonosfer tabakasında yeşil, mavi ve kızıl ışımalar olarak oluşuyor. Özellikle yay, bulut ve çizgi şeklinde meydana gelen kutup ışıklarının yaygın rengi yeşil. Ancak çok yükseklerde olan kutup ışıkları kırmızı veya pembe rengi alıyor. Kutup ışıkları genellikle İskandinavya, Grönland, İzlanda, Kanada, Alaska ve Kuzey Sibirya bölgelerinde görülüyor.
Rusya Bilimler Akademisi’nin Lebedev Fizik Enstitüsü’nden yapılan açıklamada, “Bu çaptaki olaylar, yıldızımızın üretme yeteneğinde olduğu en büyük patlamalar arasında yer alıyor ve sadece çok nadir şartlar altında ve bir kural olarak güneş aktivitesinin doruk noktasında oluşuyor” denildi. Japonya’daki Kyoto ve Kyushu Üniversiteleri’nden bilim adamları, aurora denilen kuzey ışıklarına neyin sebep olduğunu tespit etti. Araştırmada, dünyanın kutuplardaki manyetik alanı ve güneş plazmasının etkileşimini modellemek üzere bir bilgisayar simülasyonu kullanıldı. Kutupların üzerinde her zaman hafif de olsa görülebilen kuzey ışıklarıyla ilgili en bilinen açıklama, güneş ışıklarıyla ilgili bir kırılma yaşandığı şeklinde. Kuzey ve Güney’den gelen ışıklar, parlak ışınlı ve hareket halinde bir aydınlatmaya neden oluyor. Bu zaten dünyanın manyetik alanı ve güneşin plazması arasındaki etkileşimin sonucu olarak bilinen bir şeydi ancak ilk kez bu olayın nasıl oluştuğuyla ilgili mantıklı bir açıklama yapıldı. Güneş rüzgarları, dünyaya yaklaştığında ve gezegenin manyetik alanı uzaya yeniden bağlandığında, dünyaya yakın kutup bölgelerinde toplanıyor. Yeniden bağlanma, manyetik enerjinin kinetik enerji, termal enerji ve parçacık hızına dönüştüğü bir süreç. Kyoto-Kyushu ekibi, bunun dünyanın manyetosfer dönüşü sırasında plazmalar oluşturduğunu, böylece kutup bölgelerinde ani bir elektrik akımının oluştuğunu gösterdi. Elektrik akımında meydana gelen taşma, atmosferin yukarısında ayrı ayrı elektrik alanları oluşturuyor ve bu da alçak irtifada plazmalar oluşumunu sağlıyor. Güneş plazmasındaki taşmalar da, gökyüzünde beliren ışıkları meydana getiriyor.
Bu ışımalar, bölgedeki insanların yaşamlarını etkileyebiliyor, kuzey yarıkürede örneğin güç kaynaklarının azalmasına veya uydu sistemlerinde arızalar yaşanmasına yol açabiliyor. Petrol boru hatlarında dahi aşınmalara sebep olabiliyorlar. 1989’da Quebec kentinde, auroraların oldukça yoğun olduğu bir gecede ortaya çıkan yüksek elektrik akımı, bölgedeki bir güç istasyonuna zarar vererek radyo sinyallerini ve haberleşmeyi bozmuş ve 9 milyon insanın elektriksiz ve iletişimsiz kalmasına yol açmıştır. Yapılan bir araştırmaya göre Kuzey Işıklarına da neden olan büyük güneş fırtınaları, 2016 yılında 29 balinanın Kuzey Denizi’nde karaya oturmasına yol açmış olabilir. Uluslararası Astrobiyoloji Dergisi’nde yayımlanan araştırmaya göre büyük ölçekteki güneş fırtınaları yer yüzündeki manyetik alanın bozulmasına yol açmış, ortaya çıkan bu jeomanyetik bozulmalar balinaların yön duygusunun şaşırmasına ve böylece balinaların sığ sulara gelmesine sebep olmuş olabilir. Almanya’daki Kiel Üniversitesi’nden Dr. Klaus Vanselow öncülüğünde yapılan araştırma ise balinaların yerin manyetik alanını yön bulmak için kullandığı ihtimaline vurgu yapıyor. Manyetik alan bazı yerlerde güçlü, bazı yerlerde zayıfken, uzmanlar balinaların bu anormallikleri normalde okumayı öğrendiklerini belirtiyor. Fakat Kuzey Kutbu üzerine geldiklerinde Kuzey Işıklarını oluşturan güneş fırtınalarının güçlü olmasının bu manyetik alanı bozabileceği düşünülüyor. Bilim adamları güneş fırtınası aktivitelerinin kuşlar ve arıların yön bulma duygusunu zedelediğini daha önce ortaya koymuştu.
Kuzey Işıkları Nerede Görülür?
Norveç – Tromsö
Tarihi ahşap evleri ile ünlü şehir, Buzul Çemberi’nin 217 mil kuzeyinde bulunmaktadır. Kasım ve mart ayları arasında şehir, turist akınına uğramaktadır.
Kanada – Yellowknife
Kanada, kuzey enlemi ve düşük ışık kirliliği nedeniyle bir Kuzey Işığı gözlem cennetidir. Yaklaşık 18 bin nüfusa sahip olan Yellowknife kutup dairesine 400 kilometre uzaklıktadır. Yellowknife’ta bulunan Büyük Esir Gölü’nün donmuş zemininde kutup ışıklarını izlemek amacıyla özel turlar düzenleniyor.
ABD – Alaska
ABD’ne bağlı Alaska eyaletinin 30 km kuzeyindeki tepelerde, kutup ışıklarını izlemeye gelenler için özel pansiyonlar bulunmaktadır.
İzlanda – Reykjavik
Ülkenin enlem ve boylamı, kuzey ışıkları görüntüsünü destekliyor. Başkent Reykjavik yakınlarında termik santral butik otelleri bulunmaktadır. Bu termal havuzlarda kuzey ışıklarını izleme imkanı bulunmaktadır.
Finlandiya – Rovaniemi / Ivalo
Finlandiya’nın Lapland bölgesinde olan Roveniemi, yakınındaki milli parklara geçiş kapısı kasabası olarak hizmet veriyor. Lapland bölgesindeki Rovaniemi ve Ivalo adlı iki köyde kutup ışıklarını izlemek isteyenler için farklı mekanlar bulunmaktadır. Bunlardan en ilginç olanı ise, ormanlar içine gökyüzü gözlemcileri için cam tavanlı özel odalar.
Grönland
Kuzey Işıkları’nı görmek için çok uzaklara gitmek de mümkündür ve bu Kuzey Grönland’de olmak anlamına gelir.
Son Yorumlar